Zaburzenie osobowości borderline

Zaburzenia oso­bo­wo­ści to trwa­łe, nie­przy­sto­so­waw­cze wzor­ce ujaw­nia­ją­ce się w sto­sun­ku do same­go sie­bie i innych. Wzorce te doty­czą myśle­nia, odczu­wa­nia, zacho­wa­nia oraz postrze­ga­nia i inter­pre­to­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści. Wyrażają się czę­sto w nie­spój­nym, nie­ade­kwat­nym sty­lu prze­ży­wa­nia, a tak­że w zacho­wa­niach utrud­nia­ją­cych rela­cje z inny­mi ludź­mi i codzien­ne funk­cjo­no­wa­nie. Większość zabu­rzeń oso­bo­wo­ści pro­wa­dzi do prze­wle­kłe­go, subiek­tyw­ne odczu­wa­ne­go cierpienia.

Według DSM‑V, czy­li “Diagnostycznego i sta­ty­stycz­ne­go pod­ręcz­ni­ka zabu­rzeń psy­chicz­nych” zabu­rze­nia oso­bo­wo­ści moż­na podzie­lić na trzy gru­py. Jedna z nich to zabu­rze­nia oso­bo­wo­ści typu B, czy­li zabu­rze­nia dra­ma­tycz­no-nie­kon­se­kwent­ne. Wśród nich znaj­du­je się zabu­rze­nie oso­bo­wo­ści bor­der­li­ne, czy­li ina­czej zabu­rze­nie oso­bo­wo­ści z pogra­ni­cza cha­rak­te­ry­zu­ją­ce się przede wszyst­kim nie­sta­bil­no­ścią w wie­lu obsza­rach: w emo­cjach, w rela­cjach inter­per­so­nal­nych oraz w obra­zie Ja (nie­sta­łość i nie­spój­ność tożsamości).

Objawy zabu­rze­nia oso­bo­wo­ści bor­der­li­ne to:

1. Gorączkowe wysił­ki unik­nię­cia rze­czy­wi­ste­go lub wyima­gi­no­wa­ne­go odrzucenia.

Osoby z roz­po­zna­niem ZOB (zabu­rzeń oso­bo­wo­ści bor­der­li­ne) czę­sto mają trud­no­ści w tym, aby czuć się swo­bod­nie we wła­snym towa­rzy­stwie. Bycie samot­nym bądź “poczu­cie samot­no­ści” wywo­łu­je inten­syw­ne uczu­cia inter­pre­to­wa­ne jako “porzu­ce­nie”. Osoby te reagu­ją znacz­nym obni­że­niem nastro­ju i zło­ścią na rze­czy­wi­ste lub wyima­gi­no­wa­ne odrzu­ce­nie. Tym ostat­nim może być poczu­cie opusz­cze­nia w sytu­acji, gdy ktoś np. spóź­nia się czy zmie­nia pla­ny. Tego typu i inne sytu­acje mogą powo­do­wać uczu­cie inten­syw­ne­go stra­chu lub zło­ści czy też napę­dzać myśle­nie nace­cho­wa­ne skraj­ny­mi emo­cja­mi, np. poczu­ciem jest się “złym” czy “nie­war­to­ścio­wym”. To z kolei może pro­wa­dzić do impul­syw­no­ści czę­sto prze­ja­wia­ją­cej się w dzia­ła­niach auto­de­struk­cyj­nych. Poczucie odrzu­ce­nia doty­czy cza­sem nie tyl­ko innych osób, ale rów­nież innych zewnętrz­nych źró­deł opie­ki i wspar­cia. Emocje zwią­za­ne z poczu­ciem opusz­cze­nia pro­wa­dzą do szyb­kich i skraj­nych zmian w samo­oce­nie, zacho­wa­niach, a tak­że wyobra­że­niach o sobie i świecie.

2. Niestabilne i inten­syw­ne związ­ki inter­per­so­nal­ne, cha­rak­te­ry­zu­ją­ce się waha­nia­mi pomię­dzy eks­tre­ma­mi ide­ali­za­cji i dewaluacji.

Silne zaan­ga­żo­wa­nie w aktu­al­ny bądź minio­ny zwią­zek z inną oso­bą jest rów­nież cechą cha­rak­te­ry­stycz­ną osób z zabu­rze­nia­mi oso­bo­wo­ści bor­der­li­ne. Zaangażowanie to prze­ja­wia się w prze­ży­wa­niu skraj­nych, czę­sto zmie­nia­ją­cych się emo­cji wzglę­dem bli­skiej oso­by oscy­lu­ją­cych pomię­dzy miło­ścią i ide­ali­za­cją a nie­na­wi­ścią i skraj­ną dewa­lu­acją. Idealizacja poja­wia się naj­czę­ściej na począt­ku związ­ku i idzie w parze z dużym otwar­ciem wobec part­ne­ra rela­cji i potrze­bą sta­łe­go bli­skie­go kon­tak­tu. Z cza­sem, gdy rela­cja sta­je się mniej emo­cjo­nu­ją­ca lub gdy part­ner prze­sta­je być zaab­sor­bo­wa­ny wyłącz­nie rela­cją, u oso­by z ZOB może ode­zwać się poczu­cie odrzu­ce­nia wywo­łu­jąc sta­ny “pani­ki”, zło­ści czy inten­syw­ne­go smutku.

3. Zaburzenia toż­sa­mo­ści: wyraź­nie i upo­rczy­wie nie­sta­bil­ny obraz same­go sie­bie lub poczu­cia wła­sne­go Ja.

Dla osób z ZOB cha­rak­te­ry­stycz­na jest rów­nież chwiej­ność obra­zu Ja. Oznacza to, że samo­oce­na i poczu­cie war­to­ści tych osób mogą być nie­sta­bil­ne i moc­no zależ­ne od emo­cji. Niestabilność doty­czyć może rów­nież poglą­dów życio­wych, celów krót­ko i dłu­go­ter­mi­no­wych, war­to­ści moral­nych, a nawet poczu­cia wła­snej orien­ta­cji sek­su­al­nej. Trudnosci w tej sfe­rze mogą też cha­re­ry­zo­wać sie roz­pro­sze­niem, roz­my­ciem, poczu­ciem bra­ku toż­sa­mo­ści i stąd wyni­ka­ją­cą pust­ką oraz z tego powo­du odszk­sza­tł­ca­niem, dopa­so­wy­wa­niem sie do innych i skraj­ną chwiej­no­ścią postrze­ga­nia sie­bie. Trudności w rela­cjach wywo­łu­ją­ce skraj­ne uczu­cia mogą też cza­so­wo powo­do­wać u tych osób poczu­cie “jak­by nie ist­nia­ły”, co zwią­za­ne jest z sil­nym stre­sem i chwi­lo­wą deper­so­na­li­za­cją czy derealizacją.

4. Impulsywność w co naj­mniej dwóch sfe­rach, któ­re są poten­cjal­nie auto­de­struk­cyj­ne. Nawracające zacho­wa­nia, gesty lub groź­by samo­bój­cze albo dzia­ła­nia o cha­rak­te­rze samookaleczającym.

Impulsywność osób z ZOB może prze­ja­wiać się na dwa spo­so­by – poprzez dzia­ła­nia ryzy­kow­ne czy lek­ko­myśl­ne bądź poprzez zacho­wa­nia auto­de­struk­cyj­ne jak np.lekceważenie swo­je­go zdro­wia, nad­uży­wa­nie alko­ho­lu, nar­ko­ty­ków, seks bez zabez­pie­czeń czy sek­su­al­na agre­sja wzglę­dem sie­bie, anga­żo­wa­nie się w sytu­acje fizycz­ne­go zagro­że­nia, samo­oka­le­cza­nie, prze­ja­wia­nie ten­den­cji samo­bój­czych. Inne zacho­wa­nia ryzy­kow­ne to np. hazard, roz­rzut­ność, obja­da­nie bądź gło­dze­nie się. Tego typu zacho­wa­nia mają na celu roz­ła­do­wa­nie emo­cji zwią­za­nych czę­sto z poczu­ciem odrzu­ce­nia i stra­ty, mogą też słu­żyć zyska­niu więk­szej opie­ki ze stro­ny innych. Samouszkadzanie bywa też zwią­za­ne z epi­zo­da­mi dyso­cja­cyj­ny­mi, kie­dy to oso­ba chwi­lo­wo tra­ci poczu­cie real­no­ści i roz­pacz­li­wie pra­gnie je odzyskać.

5. Niestabilność emo­cjo­nal­na spo­wo­do­wa­na wyraź­ny­mi waha­nia­mi nastroju.

Silna reak­tyw­ność na stres osób z ZOB spra­wia, że zmia­ny nastro­ju są u tych osób czę­ste i dra­stycz­ne. Krótkie okre­sy szczę­ścia i zado­wo­le­nia czę­sto prze­ry­wa­ne są skraj­nie odmien­ny­mi emo­cja­mi zło­ści, pani­ki, dys­fo­rii. Wahania emo­cjo­nal­ne poja­wia­ją się naj­czę­ściej co kil­ka godzin, co odróż­nia zabu­rze­nia oso­bo­wo­ści bor­der­li­ne od cho­ro­by dwu­bie­gu­no­wej, gdzie okre­sy depre­sji i manii trwa­ją zazwy­czaj kil­ka tygo­dni lub miesięcy.

6. Chroniczne uczu­cie pustki.

Chroniczne poczu­cie pust­ki, nudy, bra­ku nie­okre­ślo­ne­go “cze­goś” jest rów­nież cechą cha­rak­te­ry­stycz­ną osób z ZOB.

7. Niestosowny, inten­syw­ny gniew lub trud­no­ści z kon­tro­lo­wa­niem gnie­wu (np. czę­ste oka­zy­wa­nie humo­rów, sta­ły gniew, powta­rza­ją­ce się bójki).

Reakcje zło­ści czę­sto zwią­za­ne są z anty­cy­pa­cją porzu­ce­nia przez bli­skie oso­by czy z poczu­ciem zanie­dba­nia. Nieadekwatny, inten­syw­ny gniew jest póź­niej czę­sto powo­dem do poczu­cia winy i wstydu.

Opisane powy­żej kry­te­ria roz­po­zna­wa­nia zabu­rze­nia oso­bo­wo­ści bor­der­li­ne wyszcze­gól­nio­ne zosta­ły w “Diagnostycznym i sta­ty­stycz­nym pod­ręcz­ni­ku zabu­rzeń psy­chicz­nych”. W celu dia­gno­zy zabu­rzeń oso­bo­wo­ści czy innych zabu­rzeń psy­chicz­nych koniecz­na jest jed­nak­że wizy­ta u spe­cja­li­sty oraz spe­cja­li­stycz­ny wywiad.

Jeśli odczu­wasz cier­pie­nie w związ­ku ze swo­im funk­cjo­no­wa­niem, doświad­czasz obja­wów zabu­rzeń psy­chicz­nych bądź bory­kasz się z wąt­pli­wo­ścia­mi w tym obsza­rze – skon­sul­tuj się z psy­cho­te­ra­peu­tą. W naszym Centrum Psychoterapii i Seksuologii Empatia doświad­czo­ny zespół spe­cja­li­stów pro­wa­dzi kon­sul­ta­cje psy­cho­lo­gicz­ne, dia­gno­sty­kę, kon­sul­ta­cje lekar­skie, far­ma­ko­te­ra­pię oraz psychoterapię.