Czy medytacja ma wpływ na mózg i samopoczucie? -
mózg buddyjskiego mnicha pod lupą naukowców

Richard David­son – ame­ry­kań­ski psy­cho­log, psy­chia­tra i nauko­wiec, autor słyn­nej książ­ki Życie emo­cjo­nal­ne mózgu – best­sel­le­ra The New York Times, zasły­nął w świe­cie nauki bada­nia­mi struk­tu­ry i aktyw­no­ści mózgu w kon­tek­ście emo­cji oraz zabu­rzeń afek­tyw­nych takich jak depre­sja. Pry­wat­nie zafa­scy­no­wa­ny był tema­tem medy­ta­cji, któ­rą prak­ty­ko­wał dzie­siąt­ki lat. Pra­ce nauko­we David­so­na przy­ku­ły uwa­gę Dalaj­la­my, pry­wat­nie przy­ja­cie­la David­so­na, któ­ry posta­wił przed bada­czem wyzwa­nie, zachę­ca­jąc go do sku­pie­nia się w swo­jej pra­cy nauko­wej dla odmia­ny na pozy­tyw­nych emo­cjach doświad­cza­nych na przy­kład przez mni­chów w trak­cie medy­ta­cji. Dalaj­la­ma zapro­sił David­so­na do Dha­ram­sa­li w Indiach i prze­ko­nał ośmiu swo­ich przy­ja­ciół – doświad­czo­nych w medy­ta­cji mni­chów do wzię­cia udzia­łu w labo­ra­to­ryj­nych bada­niach David­so­na. Od roku 2000 roz­po­czę­to bada­nia zakro­jo­ne na sze­ro­ką ska­lę. Zba­da­no mózgi mistrzów medy­ta­cji zarów­no świec­kich jak i mni­chów, mózgi osób zaczy­na­ją­cych medy­to­wać oraz tych, któ­rzy nigdy nie medy­to­wa­li. Pro­jekt trwał nie­mal 15 lat, a bada­nia kli­nicz­ne prze­pro­wa­dza­ne były głów­nie w Cen­ter for Inve­sti­ga­ting Heal­thy Minds w Uni­ver­si­ty of Wiscon­sin-Madi­son. Wyni­ki badań wstrzą­snę­ły zarów­no śro­do­wi­skiem nauko­wym jak i opi­nią publiczną. 

Neu­ro­obra­zo­wa­nie wyka­za­ło, że mózgi osób medy­tu­ją­cych znacz­nie róż­nią się od innych. Wyka­za­no zwią­zek pomię­dzy doświad­cze­niem w prak­ty­ce medy­ta­cji a zdol­no­ścią do utrzy­my­wa­nia bar­dzo wyso­kiej aktyw­no­ści mózgu przez dłuż­szy czas. Mimo to, u wszyst­kich osób medy­tu­ją­cych, nawet tych począt­ku­ją­cych (po 8‑tygodniowym kur­sie) zaob­ser­wo­wa­no znacz­ny wzrost aktyw­no­ści fal gam­ma. Pod­wyż­szo­na aktyw­ność tych fal pro­wa­dzi do akty­wa­cji przed­niej, lewej czę­ści mózgu, któ­ra zwią­za­na jest z odczu­ciem szczę­ścia oraz popra­wą nastro­ju. Ponad­to, mózgi zarów­no osób doświad­czo­nych w medy­ta­cji jak i nowi­cju­szów w porów­na­niu do osób nie­prak­ty­ku­ją­cych cha­rak­te­ry­zo­wa­ły się zmia­na­mi w aktyw­no­ści obsza­rów lim­bicz­nych, czy­li obsza­rów mózgu odpo­wie­dzial­nych za emo­cje. Zauwa­żo­no znacz­nie mniej­szą aktyw­ność cia­ła mig­da­ło­wa­te­go – struk­tu­ry odgry­wa­ją­cej głów­ną rolę w reak­cjach lęko­wych oraz zwięk­sze­nie aktyw­no­ści obsza­rów takich jak przy­środ­ko­wa kora oczo­do­ło­wo-czo­ło­wa czy pole brzusz­ne nakryw­ki (obsza­ry mają­ce zwią­zek z poczu­ciem przy­na­leż­no­ści, odczu­ciem miłości). 

Czym jest medytacja i jak zacząć medytować? 

Zaczy­na­jąc prak­ty­ko­wa­nie medy­ta­cji, war­to zapo­znać się ze spraw­dzo­ny­mi, pro­fe­sjo­nal­ny­mi pro­gra­ma­mi medy­ta­cji. Jed­nym z nich jest pro­gram MBSR Joh­na Kabat Zinna. 

John Kabat Zinn opra­co­wał pro­gram MBSR (Mind­ful­ness-Based Stress Reduc­tion), czy­li pro­gram medycz­ny “Reduk­cja Stre­su Opar­ta na Uważ­no­ści”. Efek­tyw­ność pro­gra­mu zosta­ła potwier­dzo­na bada­nia­mi kli­nicz­ny­mi. Meto­da ta dedy­ko­wa­na jest dla osób doświad­cza­ją­cych cier­pie­nia psy­chicz­ne­go (zwią­za­ne­go mię­dzy inny­mi ze sta­na­mi depre­syj­ny­mi, lęko­wy­mi, bez­sen­no­ścią, stre­sem czy napa­da­mi pani­ki), a tak­że dla osób cier­pią­cych na cho­ro­by fizycz­ne takie jak np.choroby skó­ry, bóle gło­wy czy inne dole­gli­wo­ści mają­ce pod­ło­że psy­chicz­ne. Potwier­dzo­no rów­nież sku­tecz­ność pro­gra­mu w radze­niu sobie z chro­nicz­nym bólem oraz cho­ro­ba­mi przewlekłymi. 

Pro­gram MBSR opie­ra się na prak­ty­ce medy­ta­cji uważ­no­ści (mind­ful­l­ness). John Kabat Zinn defi­niu­je mind­ful­l­ness jako uważ­ność czy świa­do­mość, któ­ra wyła­nia się dzię­ki zwra­ca­niu uwa­gi na dany moment w spo­sób celo­wy i nie­osą­dza­ją­cy a tak­że jako utrzy­my­wa­nie świa­do­mo­ści myśli, uczuć, wra­żeń cie­le­snych i oto­cze­nia z chwi­li na chwi­lę w łagod­ny i akcep­tu­ją­cy spo­sób. Medy­ta­cja mind­ful­l­ness wywo­dzi się z reli­gii i filo­zo­fii bud­dyj­skiej, lecz obec­nie funk­cjo­nu­je jako prak­ty­ka świec­ka i dedy­ko­wa­na jest dla osób o dowol­nych prze­ko­na­niach czy wie­rze­niach. Medy­ta­cja nie jest for­mą rytu­ału reli­gij­ne­go, nie jest też relak­sa­cją. To pew­ne­go rodza­ju tre­ning świa­do­mo­ści czy też tech­ni­ka “obco­wa­nia z rze­czy­wi­sto­ścią” w spo­sób bez­po­śred­ni, uważ­ny, nie­osą­dza­ją­cy. Kurs MBSR trwa 8 tygo­dni i naucza­ny jest w pla­ców­kach medycz­nych, oświa­to­wych, w wię­zie­niach, a tak­że ośrod­kach pra­cy ze wzglę­du na potwier­dzo­ną nauko­wo skuteczność. 

Jeśli nie­po­ko­ją Cię Two­je reak­cje emo­cjo­nal­ne bądź bory­kasz się nasi­lo­nym lękiem, smut­kiem czy nad­mier­nym stre­sem – w pierw­szej kolej­no­ści skon­sul­tuj się z pro­fe­sjo­na­li­stą. W naszym Cen­trum Psy­cho­te­ra­pii i Sek­su­olo­gii Empa­tia spe­cja­li­sta­mi w tej dzie­dzi­nie są: psy­chia­tra lek.med. Kamil Gor­czy­ca oraz psy­cho­te­ra­peu­ci – mię­dzy inny­mi mgr Nata­lia Czap­nik-Kosta­nek, mgr Justy­na Kaź­mier­czak, mgr Karo­li­na Czu­liń­ska-Szcze­pan.